زن
سؤال من، پاسخ استاد(7)
مقام زن در جهان بینى اسلامى چیست؟
پاسخ استاد:
قرآن تنها مجموعه قوانین نیست و هستى را نیز تبیین مى‌کند، راز خلقت زمین و آسمان و گیاه و حیوان و انسان و راز موتها و حیاتها، عزتها و ذلتها، ترقیها و انحطاطها، ثروتها و فقرها را بیان مى‌کند. از جمله مسائلی که در قرآن کریم آمده موضوع خلقت زن و مرد است.
- در قرآن از آنچه در بعضى از کتب هست که زن از مایهاى پستتر از مایه مرد آفریده شده و یا اینکه به زن جنبه طفیلى داده اند و گفتهاند که همسر آدمِ از اعضاى طرف چپ او آفریده شده، اثر و خبرى نیست. در اسلام نظریه تحقیرآمیزى نسبت به زن از لحاظ سرشت و طینت وجود ندارد.
قرآن با کمال صراحت در آیات متعددى مى‌فرماید که زنان را از جنس مردان و از سرشتى نظیر سرشت مردان آفریدهایم. «همه شما را از یک پدر آفریدیم و جفت آن پدر را از جنس خود او قرار دادیم» (1).
- یکى دیگر از نظریات تحقیرآمیزى که در گذشته وجود داشته این است که زن عنصر گناه است، از وجود زن شر و وسوسه برمى‌خیزد. در هر گناه و جنایتى که مردان مرتکب شدهاند زنى در آن دخالت داشته است. مرد در ذات خود از گناه مبرّاست و این زن است که مرد را به گناه مىکشاند. شیطان مستقیماً در وجود مرد راه نمىیابد و فقط از طریق زن است که مردان را مىفریبد؛ شیطان زن را وسوسه مى‌کند و زن مرد را. مى‌گفتند آدمِ اوّل که فریب شیطان را خورد و از بهشت سعادت بیرون رانده شد، از طریق زن بود؛ شیطان حوّا را فریفت و حوّا آدم را.
قرآن داستان بهشت آدم را مطرح کرده و لى هرگز نگفته که شیطان یا مار حوّا را فریفت و حوّا آدم را. قرآن نه حوّا را به عنوان مسؤول اصلى معرفى مى‌کند و نه او را از حساب خارج مى‌کند. قرآن مى‌گوید: به آدم گفتیم خودت و همسرت در بهشت سکنى گزینید و از میوههاى آن بخورید. قرآن آنجا که پاى وسوسه شیطان را به میان مىکشد ضمیرها را به شکل «تثنیه» مىآورد، مى‌گوید «فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطانُ» شیطان آندو را وسوسه کرد «فَدَلّیهُما بِغُرورٍ» شیطان آندو را به فریب راهنمایى کرد.
- یکى دیگر از نظریات تحقیرآمیزى که نسبت به زن وجود داشته است در ناحیه استعدادهاى روحانى و معنوى زن است؛ مى‌گفتند زن به بهشت نمىرود، زن مقامات معنوى و الهى را نمىتواند طى کند، زن نمىتواند به مقام قرب الهى آنطور که مردان مىرسند برسد.
قرآن در آیات فراوانى تصریح کرده است که پاداش اخروى و قرب الهى به جنسیت مربوط نیست، به ایمان و عمل مربوط است، خواه از طرف زن باشد و یا از طرف مرد. قرآن در کنار هر مرد بزرگ و قدّیسى از یک زن بزرگ و قدّیسه یاد مى‌کند. از همسران آدم و ابراهیم و از مادران موسى و عیسى در نهایت تجلیل یاد کرده است. از زن فرعون نیز به عنوان زنی بزرگ غفلت نکرده است.
در تاریخ خود اسلام زنان قدّیسه و عالیقدر فراوانند. کمتر مردى است به پایه خدیجه برسد، و هیچ مردى جز پیغمبر و على به پایه حضرت زهرا نمى‌رسد. حضرت زهرا بر فرزندان خود که امامند و بر پیغمبران غیر از خاتم الانبیاء برترى دارد. اسلام در حرکت به سوى خدا هیچ تفاوتى میان زن و مرد قائل نیست.
- یکى دیگر از نظریات تحقیرآمیزى که نسبت به زن وجود داشته است، مربوط است به ریاضت جنسى و تقدس تجرد و عزوبت. چنانکه مى‌دانیم در برخى آیینها رابطه جنسى ذاتاً پلید است. به عقیده پیروان آن آیینها تنها کسانى به مقامات معنوى نایل مىگردند که همه عمر مجرد زیست کرده باشند. پیشوایانشان ازدواج را فقط از جنبه دفع افسد به فاسد اجازه مىدهند؛ یعنى مدعى هستند که چون غالب افراد قادر نیستند با تجرد صبر کنند و اختیار از کفشان ربوده مىشود و گرفتار فحشا مىشوند و با زنان متعددى تماس پیدا مىکنند، پس بهتر است ازدواج کنند تا با بیش از یک زن در تماس نباشند. ریشه افکار ریاضت طلبى و طرفدارى از تجرد و عزوبت، بدبینى به جنس زن است؛ محبت زن را جزء مفاسد بزرگ اخلاقى به حساب مىآورند.
اسلام با این خرافه سخت نبرد کرد؛ ازدواج را مقدس و تجرد را پلید شمرد. اسلام دوست داشتن زن را جزء اخلاق انبیا معرفى کرد و گفت: «مِنْ اخْلاقِ الْانْبِیاءِ حُبُّ النِّساءِ». پیغمبر اکرم مى‌فرمود: من به سه چیز علاقه دارم: بوى خوش، نماز، زن.
برتراند راسل مى‌گوید: در همه آیینها نوعى بدبینى به علاقه جنسى یافت مىشود مگر در اسلام؛ اسلام از نظر مصالح اجتماعى حدود و مقرراتى براى این علاقه وضع کرده اما هرگز آن را پلید نشمرده است.
- یکى دیگر از نظریات تحقیرآمیزى که در باره زن وجود داشته این است که مىگفتهاند زن مقدمه وجود مرد است و براى مرد آفریده شده است.
اسلام هرگز چنین سخنى ندارد. اسلام اصل علت غایى را در کمال صراحت بیان مى‌کند. اسلام با صراحت کامل مى‌گوید زمین و آسمان، ابر و باد، گیاه و حیوان، همه براى انسان آفریده شدهاند اما هرگز نمىگوید زن براى مرد آفریده شده است. اسلام مى‌گوید هر یک از زن و مرد براى یکدیگر آفریده شدهاند: «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ انْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ» زنان زینت و پوشش شما هستند و شما زینت و پوشش آنها.
- یکى دیگر از نظریات تحقیرآمیزى که در گذشته در باره زن وجود داشته این است که زن را از نظر مرد یک شر و بلاى اجتناب ناپذیر مىدانستهاند. بسیارى از مردان با همه بهرههایى که از وجود زن مىبردهاند او را تحقیر و مایه بدبختى و گرفتارى خود مىدانستهاند. قرآن کریم مخصوصاً این مطلب را تذکر مىدهد که وجود زن براى مرد خیر است، مایه سکونت و آرامش دل اوست.
- یکى دیگر از آن نظریات تحقیرآمیز این است که سهم زن را در تولید فرزند بسیار ناچیز میدانستهاند. اعراب جاهلیت و بعضى از ملل دیگر مادر را فقط به منزله ظرفى مىدانستهاند که نطفه مرد را- که بذر اصلى فرزند است- در داخل خود نگه مىدارد و رشد مىدهد. در قرآن ضمن آیاتى که مى‌گوید شما را از مرد و زنى آفریدیم و برخى آیات دیگر که در تفاسیر توضیح داده شده است، به این طرز تفکر خاتمه داده شده است.
از آنچه گفته شد معلوم شد اسلام از نظر فکر فلسفى و از نظر تفسیر خلقت، نظر تحقیرآمیزى نسبت به زن نداشته است بلکه آن نظریات را مردود شناخته است. (2)
پی نوشت:
1- نساء 1
2- مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام (با تلخیص و تصرف)
کلمات کلیدی :
